در مورد میزان موثر بودن تحریم اقتصادی تحقیقات زیادی انجام شده است طبق بررسیها، تحریم اقتصادی تنها در 34 درصد موارد از کارایی برخوردار بوده است. جدول زیر نتایج نمونه ای از این تحقیقات را نشان می دهد 

حتی 41 موردی که در تحقیق مذکور از آنها به عنوان موفق یاد شده است مورد تردید سایر پژوهشگران قرار گرفته است و تنها 5 مورد از آنها دارای موفقیت قلمداد شده اند که از این تعداد نیز 3 مورد به مسائلی جزئی محدود
 می شده است.

علاوه بر آن، تحقیقات انجام شده نتایج زیر را در مورد آثار تحریم اقتصادی نشان می دهد:

1)      وارد شدن ضربات اقتصادی ناشی از تحریم غالبا موجب تغییر اراده سیاسی دولتی که تحت تحریم قرار گرفته است، نمی شود.

2)      در اغلب موارد، تحریمهای چندجانبه با موفقیت همراه نبوده است.

3)    کشورهایی که از لحاظ سیاسی یا اقتصادی دچار ضعف می باشند در برابر تحریم اقتصادی دچار آسیب پذیری بیشتری می باشند.

4)    غالبا تحریمهای اقتصادی در برابر کشورهایی که قبلا از روابط نزدیک و دوستانه ای با یکدیگر برخوردار بوده یا شرکای تجاری عمده محسوب می شده اند از تاثیر بیشتری برخودار است.

5)      هر چه مدت زمان تحریم بیشتر به طول بینجامد امکان موفقیت آن کاهش خواهد یافت.

6)    تحریمهایی که از شدت بیشتری برخوردارند، بیشتر امکان موفقیت پیدا می کنند مگر آنکه یک کشور ثالث از تلاش برای به شکست کشاندن آنها سود ببرد.

7)      هر چه هزینه های اعمال تحریم برای تحریم کنندگان بیشتر باشد میزان موفقیت آنها کمتر خواهد بود.

در مورد سنجش میزان موفقیت تحریمهای اقتصادی، 2 روش نظری قابل توجه است:

1- روش والنشتین

پیتر والنشتین با بررسی 10 مورد تحریم اقتصادی، معیارهایی را برای ارزیابی و سنجش میزان موفقیت آنها مطرح می کند. ¾ او نتیجه می گیرد که 3 معیار اصلی باید بطور همزمان با یکدیگر تکمیل شوند تا تحریمها به نتیجه موفق برسد:

?     میزان حمایت اولیه از کشور تحت تحریم در هنگام آغاز تحریمها: هنگامی که این پشتیبانیها قابل توجه و نیرومند باشد تحریمها با شکست مواجه شده و یا حتی موجبات تقویت کشور تحت تحریم را فراهم می کند.

?    سطح مبادلات تجاری بین کشورها پس از اعمال تحریم: تحریم در مواردی که تمامی مبادلات تجاری قطع نشده است با موفقیت همراه می شود. هنگامی که تجارت بطور کامل خاتمه یافته است تحریمها بطور اخص موفقیتی بدست نخواهد آورد و بر این اساس نظریه ای که تحریمهای هوشمند و خاص را موفقتر از تحریمهای همه جانبه و مبهم می داند، تقویت می شود.

?    جایگاه بین المللی کشور تحت تحریم پس از آغاز تحریمها: هنگامی که کشور تحت تحریم موفق به ایجاد اتحادها و یافتن دوستان جدید در عرصه بین المللی نشود، اهداف تحریم با موفقیت بیشتری همراه
می شود. کشورهایی که می توانند این اقدام را انجام دهند بسادگی تحریم اقتصادی را مهار می کنند.

والنشتین سپس متغیرهای مختلفی را بر اساس معیارهای فوق در مورد کشور تحریم کننده و کشور تحت تحریم مطرح می کند. وی از جمله معتقد است نظام سیاسی کشور تحت تحریم حائز اهمیت خاصی است و کشورهای دمکراتیک بخاطر فشار اپوزیسیون داخلی و تقویت مواضع آنان در نتیجه آغاز تحریم اقتصادی بیشتر امکان دارد درخواستهای کشور تحریم کننده را جهت خاتمه بخشیدن به تحریمها بپذیرند.

2- روش میاگاوا

وی که یکی از دیپلماتهای سابق ژاپنی می باشد طی تحقیق گسترده ای ¾¾ شرایط موفقیت تحریم اقتصادی را بررسی کرده است. وی 7 متغیر کلان را که تحقق آنها را در موفقیت تحریم موثر می داند بشرح زیر مطرح می نماید:

1)    وابستگی به تجارت: هر چه اهمیت تجارت خارجی برای کشور تحت تحریم بیشتر باشد امکان تاثیر تحریم اقتصادی بیشتر است. یک اقتصاد خودکفا در برابر محدودیتهای اقتصادی مصون است در حالی که یک کشور متکی به تجارت در صورت تحریم همه جانبه بشدت در مضیقه قرار می گیرد.

2)    حجم اقتصاد: هر چه تولید ناخالص ملی کشور تحت تحریم کمتر باشد، تحریمها از تاثیر بیشتری برخوردار خواهند بود چرا که کشورهای کوچکتر از مازاد اقتصادی نازلتری برخوردارند و این امر توانایی آنها را برای مقاومت در برابر تحریم محدود می کند.

3)      شرکای تجاری: اگر کشور دارای شرکای تجاری بسیار نزدیکی باشد و این شرکا به تحریم ملحق شوند، آسیب بیشتری از تحریم متحمل خواهد شد.

4)      وجود گزینه های جانشین: دشوار بودن دستیابی به منابع جایگزین خارجی برای صادرات و واردات باعث تاثیر بیشتر تحریمها می شود.

5)    ذخایر ارزی: هر چه میزان ذخایر ارزی کشور مورد تحریم کمتر باشد، میزان مقاومت آن کشور در برابر تحریم نیز کمتر خواهد شد. کشورهایی که از ذخایر محدودتری برخوردارند برای خرید مواد مورد تحریم با دشواری بیشتری مواجه می شوند.

6)    سطح نظارت و کنترل: تحریمها در صورتی موفق خواهد بود که اعمال آن با دقت تحت نظارت قرار گیرد. محاصره زمینی و دریایی موجب موفقیت آمیزتر شدن تحریمها می شود.

7)    نظام اقتصادی: کشورهای دارای نظام اقتصادی متمرکز دولتی از مصونیت بیشتری در برابر تحریم اقتصادی برخوردارند. تحریمها در اقتصادهای بازار آزاد،  بخش خصوصی را که تمایل چندانی برای حمایت از سیاست خاصی را ندارند بیشتر مورد آسیب قرار می دهد.

جمعبندی و نتیجه گیری

با توجه به تحقیقات فوق که اهم مباحث آن بطور خلاصه مطرح شد ، می توان نتایج بحران جاری در زمینه مساله هسته ای را در بندهای ذیل خلاصه کرد:

ضمانت اجرای تحریم:  قطعنامه تحریم اقتصادی ایران در ابتدا به زمینه های خاصی محدود می شود که نمی تواند اثرات حادی بر حیات اقتصادی کشور ایجاد کند اما آثار روانی تحریم بر اقتصاد قابل محاسبه نیست. علاوه بر آن ضمانت اجرای تحریم حائز اهمیت خاصی است.

منافع حیاتی و راهبردی آمریکا: تحریم اقتصادی با کسب حمایت تمامی اعضای دائم شورای امنیت از یک اهمیت نمادین برای آمریکا برخوردار است چرا که عدم کارایی تحریمهای اقتصادی در وادار کردن ایران به پذیرش قطعنامه شورای امنیت کاملا آشکار است.  اهم این منافع عباتند از:

v     ممانعت از تسلط یک قدرت متخاصم با آمریکا بر منطقه استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز به هر طریق ممکن حتی با توسل به ضربات نظامی.

v     تضمین صدور نفت از طریق تنگه هرمز.

بنابراین در مجموع تسلط آمریکا بر منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز تضمین کننده تفوق و برتری آن کشور در عرصه رقابت جهانی با چین، روسیه و سایر قدرتهای در حال ظهور در عرصه نظام بین الملل است و استمرار وضعیت ابرقدرتی آن کشور را در قرن 21 تضمین می کند . تحریم اقتصادی با جلب اجماع جهانی از آنجایی برای واشنگتن حائز اهمیت است که می تواند جامعه جهانی را در این زمینه با اهداف آمریکا هماهنگ کند و همان گونه که در ابتدای این نوشتار اشاره شد، اعمال تحریم در خوش بینانه ترین وضعیت و در صورت اجرای کامل تنها در 34 درصد از موارد موفق بوده است و احتمال شکست آن در رسیدن به اهداف مورد نظر تا نزدیک به 70 درصد برآورد می شود با این وجود مشکلاتی را که تحریم در توسعه اقتصادی کشور ایجاد می کند نباید از نظر دور داشت که بهترین روش مقابله با آن در دست گرفتن ابتکار عمل از سوی تهران در عرصه دیپلماسی است.

¾ P Wallensteen (1969), Economic Sanctions , Stockholm .

¾¾Makio Miyagawa (1990) ., Do Economic Sanctions Work .